Οικονομική κρίση – Ο ρόλος της εκκλησίας (Αρχιεπισκόπου Αλβανίας Αναστασίου)

Στην χώρα αυτή -και πριν από την κρίση- ελάχιστα θέματα συζητούνταν ψύχραιμα, απροκατάληπτα, εις βάθος. Ένα από τα πλέον δύσκολα ζητήματα για οιαδήποτε εκδοχή δημοσίου διαλόγου υπήρξε ανέκαθεν ο ρόλος της Εκκλησίας και κυρίως ο σχέσεις της με το κράτος. Εκατέρωθεν φανατισμοί και υπερβολές επικρατούν και δίνουν το στίγμα, οποτεδήποτε και με οποιαδήποτε αφορμή εγείρεται το ζήτημα. Οι φανατικοί του απολύτου διαχωρισμού κράτους Εκκλησίας εμμένουν στην προσπάθεια άνωθεν "φωταδιστικής" επιβολής ενός "δυτικότροπου" υποτίθεται απόλυτα κοσμικού κράτους με την Εκκλησία να λειτουργεί περίπου σε ένα μοντέλο ΜΚΟ (για την ιστορία πάντως, αξίζει να αναφερθεί, ότι σε πολλά δυτικά κράτη η Εκκλησία δεν είναι και τόσο απόλυτα διαχωρισμένη από το κράτος, π.χ. στο Ηνωμένο Βασίλειο προκαθήμενος της Εκκλησίας της Αγγλίας είναι ο εκάστοτε βασιλιάς-βασίλισσα, ενώ και στην χώρα μας η ανακήρυξη του αυτοκεφάλου της Ελλαδικής Εκκλησίας και η στενή διασύνδεση της με το ελληνικό κράτος υπήρξε πολιτική επιλογή των Βαυαρών του Όθωνα στα πρότυπα των γερμανικών Staatskirchen-"κρατικές εκκλησίες"), ενώ στην αντίπερα όχθη κατισχύει ο θρησκόληπτος σκοταδισμός και η απροκάλυπτη πολιτική και εμπορική (από τους πραματευτάδες των τηλε-πωλήσεων βιβλίων) εκμετάλλευση του θρησκευτικού φρονήματος των πενόμενων και σκληρά δοκιμαζόμενων (πλέον) ανθρώπων. Οι μεν εστιάζουν στην εκκλησιαστική περιουσία και τα προνόμια του κλήρου, οι δε στο ιδεολόγημα του υποτιθέμενου "ελληνο-χριστιανικού πολιτισμού", ως βασικού στοιχείου αυτοπροσδιορισμού και συνοχής του "κατατρεγμένου" ελληνικού έθνους με μπόλικες προσθήκες αφελούς συνωμοσιολογίας. Η κρίση έκανε και αυτή τη συζήτηση πιο φορτισμένη και εμφυλιοπολεμική. Κάπως έτσι φθάσαμε στο σημείο κάποιες  κακόγουστες και χονδροκομμένες διαδικτυακές φάρσες να διώκονται ακαριαίως ...ποινικά, κατόπιν σχετικής υποδείξεως από την, ορίζουσα πλέον την αντζέντα, δράκα των μελονοχιτώνων.
   Στις τάξεις όμως του κλήρου υπάρχουν και σημαντικές πνευματικές φυσιογνωμίες που αρθρώνουν λόγο μεστό, ουσιώδη, μειλίχιο. Προσωπικότητες που αντιλαμβάνονται, ότι σε καιρούς χαλεπούς και ταραγμένους, ο ρόλος της Εκκλησίας, πέραν του όποιου -σημαντικού έτσι κι αλλιώς- φιλανθρωπικού  έργου  της, περιλαμβάνει και μια προσπάθεια ψυχικής και πνευματικής υποστήριξης, όσων προστρέχουν (και δεν είναι λίγοι) σ'αυτήν. Παραθέτω παρακάτω το κείμενο μιας πολύ ενδιαφέρουσας -εκτιμώ- ομιλίας που εκφώνησε ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος, στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών στην Κρήτη στις 3/9/2012.
Διαβάστε το (ει δυνατόν)...χωρίς πάθος.

               ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ – Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ 

1. Ἡ οἰκονομική κρίση πού ζοῦμε σέ πολλές χῶρες τοῦ κόσμου, καί ἰδιαίτερα ἐμεῖς στόν Νότο τῆς Εὐρώπης, ἔχει ὁδηγήσει ἑκατομμύρια ἀνθρώπων σέ κατάθλιψη καί συχνά σέ ἀπόγνωση. Σήμερα ὅλο καί περισσότερο συνειδητοποιεῖται ὅτι ἡ οἰκονομική αὐτή κρίση εἶναι ἀποτέλεσμα μιᾶς γενικότερης κοινωνικῆς κρίσεως, μιᾶς κρίσεως ἀξιῶν. Ἀποτελεῖ συνέπεια μιᾶς θεωρητικῆς ἀντιλήψεως σχετικά μέ τόν ἄνθρωπο καί τή φύση, ἡ ὁποία, στήν ἐποχή τοῦ εὐδαιμονισμοῦ, κινήθηκε σέ ἐντελῶς διαφορετική κατεύθυνση ἀπό τή χριστιανική. Ἀπωθώντας ἀπό τή συνείδηση τῶν ἀνθρώπων καί τῆς κοινωνίας τήν πίστη στόν Θεό, στόν Θεό τῆς ἀλήθειας, τῆς δικαιοσύνης καί τῆς ἀγάπης, ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος κατέληξε στό συμπέρασμα ὅτι, ἀφοῦ δέν ὑπάρχει Θεός, ὅλα ἐπιτρέπονται.

O «ηθικός κίνδυνος»

Οι τα φαιά φορούντες και περί ηθικής λαλούντες
                                Κωνσταντίνος Καβάφης

Από το ξέσπασμα της κρίσης χρέους στην ευρωζώνη και ειδικότερα από τα τέλη του 2009, αρχές του 2010, που διαφαινόταν ο επερχόμενος πλήρης αποκλεισμός της Ελλάδας από τις χρηματαγορές, αναπτύχθηκε μια επιχειρηματολογία που δικαιολογούσε όσα τελικά έγιναν (εμπλοκή του ΔΝΤ στην χρηματοδότηση ευρωπαϊκών κρατών, μνημόνια, σύμφωνο δημοσιονομικής σταθερότητας, PSI κτλ), αλλά και όσα δεν έγιναν (κοινές εγγυήσεις για μέρος των κρατικών χρεών, αμοιβαιοποίηση χρεών, αναπτυξιακή δραστηριοποίηση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, ποσοτική νομισματική χαλάρωση, αντικυκλικές πολιτικές αντιστάθμισης της υφεσιακής επίδρασης των προγραμμάτων λιτότητας, ευρωομόλογα χρέους και αναπτυξιακά), και η οποία είχε στον πυρήνα της τη λογική του περίφημου «ηθικού κινδύνου» (αγγλιστί moral hazard). Η έννοια είναι σχετικά απλή: Aν κάποιος γνωρίζει, ότι, παρά το γεγονός πως συμπεριφέρεται αφρόνως περί τα οικονομικά του, υπάρχει κάποιος άλλος που θα υποχρεωθεί να τον διασώσει, τότε πιθανότατα θα συνεχίσει την ανεύθυνη συμπεριφορά του (με ενδεχομένως καταστροφικές συνέπειες και για τον ίδιο και για τον «διασώστη» του). Δεν μαθαίνει κανείς από τα λάθη του αν δεν πληρώσει γι’αυτά. Οι επιλογές και οι παραλείψεις έχουν συνέπειες και το κόστος πρέπει να αναλαμβάνεται και να πληρώνεται. «Δεν δίνεις», λοιπόν, «χρήματα σε έναν αλκοολικό ή έναν ναρκομανή, γιατί θα συνεχίσει να πίνει ή να τρυπιέται». Δεν επιδεικνύεις άνευ όρων αλληλεγγύη στην όποια αφερέγγυα Ελλάδα γιατί, πρώτον θα συνεχίσει να σε κοροϊδεύει με τα "greek statistics" και δεύτερον θα δώσεις λάθος μήνυμα στην όποια Πορτογαλία ή Ισπανία σκέφτεται να ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο (και «παιδαγωγικός» ο ρόλος της έννοιας του ηθικού κινδύνου!). Προεκτεινόμενο δε το συγκεκριμένο σκεπτικό καταλήγει μοιραία και στην ανάγκη τιμωρίας, αφενός ως «καθαρτηρίου νέμεσης» για τον «αμαρτήσαντα» και αφετέρου για να λειτουργήσει «παιδαγωγικά», ως αντι-κίνητρο, η δύστηνος μοίρα του «αμαρτωλού» για τυχόν έτερους υποψήφιους παραστρατούντες.  Τέλος, η επίκληση του ηθικού κινδύνου εξυπηρετεί και τη στρατηγική προώθηση καλώς εννοούμενων πολιτικών στόχων διευκολύνοντας την προώθηση «αναγκαίων μεταρρυθμίσεων»: «Δεν σου δίνουμε τη δόση, αν δεν μεταρρυθμισθείς» («Προϋπόθεση η θετική έκθεση της τρόικας για την εκταμίευση της επόμενης δόσης» επαναλαμβάνουν μονότονα οι τίτλοι των ειδήσεων).
   Είναι, νομίζω, σαφές ότι αυτού του είδους η συλλογιστική, εκπορευόμενη ενδεχομένως από μονεταριστικών αντιλήψεων κύκλους των ηγετικών ελίτ του Βερολίνου καθώς και από την τεχνοκρατική γραφειοκρατία του «ευρωϊερατείου» των Βρυξελλών, επικράτησε πλήρως και υπαγόρευσε τις πολιτικές που ακολουθήθηκαν στην ευρωζώνη κατά την τελευταία τριετία.

Οι καλές προθέσεις και o δρόμος για την ...κόλαση

Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού διάβασα ένα εξαιρετικό βιβλίο του Βρετανού ιστορικού Μark Mazower με τίτλο «Βαλκάνια» (εκδόσεις Πατάκη) που πραγματεύεται και παρουσιάζει με τρόπο συνοπτικό, εύληπτο και γλαφυρό την ιστορία των Βαλκανίων και των βαλκανικών λαών τους τελευταίους 4-5 αιώνες. Ο Μazower αντικρούει και ανασκευάζει με επιστημονική τεκμηρίωση και πλήθος αναφορών και πηγών πολλές από τις «δυτικές»δοξασίες, προκαταλήψεις και στερεοτυπικές προσεγγίσεις περί «καθυστερημένων», «απολίτιστων»και «εγγενώς βίαιων» Βαλκάνιων και βασίμως ισχυρίζεται ότι, όπως, εν πολλοίς η Ευρώπη έδωσε στα Βαλκάνια τις κατηγορίες με τις οποίες οι λαοί τους αυτοπροσδιορίζονται (και αυτοοικτίρονται), έτσι τους έδωσε και τα ιδεολογικά όπλα-κυρίως με τη μορφή του νεότερου ρομαντικού εθνικισμού- με τα οποία να αυτοκαταστραφούν. Ο Βρετανός ιστορικός επεξηγεί πως η ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής σκέψης φλογερών διανοουμένων και φιλόδοξων πολιτικών, εμπνευσμένων από τα ιδεώδη του διαφωτισμού (τη φιλελεύθερη σύλληψη του έθνους-κράτους με ένα συνδυασμό εξουσίας της εθνικής πλειονότητας με εγγύηση και σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων των μειονοτήτων) οδήγησε στο γεωλογικά κατακερματισμένο (από πλήθος οροσειρών) και πολιτικά εύφλεκτο περιβάλλον της βαλκανικής, εν μέσω και των γεωπολιτικών ανταγωνισμών των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, εκτός από τον σχηματισμό νεοπαγών εθνών-κρατών, και σε ακραίες βιαιότητες, μαζικές εθνοκαθάρσεις (ελληνισμός του Πόντου και της Μικράς Ασίας, Αρμένιοι κ.α.), βίαιες ανταλλαγές πληθυσμών, και πρωτοφανούς κλίμακας εκπατρισμούς εθνικών ομάδων με ξερίζωμα τους από τις πατρογονικές τους εστίες, σε προσφυγιά, αίμα, πόνο και αμέτρητες προσωπικές, οικογενειακές και εθνικές τραγωδίες. 90 χρόνια μετά τη Μικρασιατική καταστροφή που τερμάτισε την τρισχιλιετή ελληνική παρουσία στα παράλια της Μικράς Ασίας (στο όνομα ενός ρομαντικού ενδεχομένως, αλλά αστόχαστου, όπως αποδείχθηκε, μεγαλοϊδεατισμού) , δεν μπορεί παρά να σκεφθεί κανείς, πως όντως, πολύ συχνά...«ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις».

Φοροδιαφυγή, πολιτική βούληση και άλλα... χωρατά

Η είδηση, εν μέσω της Αυγουστιάτικης ραστώνης και του καταιγισμού σεναρίων για την ενδεχόμενη σύνθεση του «πακέτου μέτρων» των 11,5 δις ευρώ (κρατείστε το νούμερο αυτό στο μυαλό σας, σύντομα θα το «βρούμε πάλι μπροστά μας»), πέρασε μάλλον στα «ψιλά». Μία αποκαλυπτική μελέτη του Πανεπιστημίου του Σικάγου υπολόγισε τα μη δηλωθέντα εισοδήματα των ελευθεροεπαγγελματιών και αυτοαπασχολούμενων (ιατρών, μηχανικών, χρηματοοικονομικών παραγόντων, λογιστών, νομικών, καλλιτεχνών, ξενοδόχων, εστιατόρων, κατασκευαστών, αγροτών) στην Ελλάδα και το («σωτήριον») έτος 2009 σε 28 δις ευρώ. Τα εισοδήματα αυτά, αν είχαν φορολογηθεί κανονικά (με 40% συντελεστή), θα είχαν αποφέρει φορολογικά έσοδα τουλάχιστον ...11,2 δις ευρώ (άλλως θα μείωναν το δημοσιονομικό έλλειμμα του 2009 κατά 31%, του δε 2008 κατά 48%). Η, με μετριοπαθείς, δηλαδή, υπολογισμούς, υστέρηση εσόδων λόγω φοροδιαφυγής ενός και μόνο έτους, έφθανε για να καλύψει το σύνολο των επαχθών μέτρων (τα οποία εννοείται ότι θα ...«είναι τα τελευταία») που θα ληφθούν για τη βίαιη δημοσιονομική προσαρμογή που απαιτείται για την προσεχή διετία.
...Μάλιστα... «Και που είναι η είδηση;», θα αναρωτηθεί ο καλόπιστος (και κουρασμένος από τις συζητήσεις και διακηρύξεις δεκαετιών για το ζήτημα) αναγνώστης. «Χρειαζόμασταν τους καθηγητές από το Σικάγο να μας πουν ότι η φοροδιαφυγή στην Ελλάδα είναι τερατώδης;» Το εξαιρετικά ενδιαφέρον στοιχείο της μελέτης των Αρταβάνη, Morse, και Τσούτσουρα (Έλληνες οι δύο εκ των τριών) είναι η απλότητα της μεθόδου που χρησιμοποίησαν: συνέκριναν τα δηλωθέντα εισοδήματα των ελεύθερων επαγγελματιών με τις δόσεις αποπληρωμής των δανείων τους.