19 Ιαν 2015

Η απατηλή γοητεία της βουλησιαρχίας

Η φράση-τσιτάτο «Όταν θέλεις κάτι πάρα πολύ όλο το σύμπαν συνωμοτεί για να τα καταφέρεις» από τον «Αλχημιστή» του πλέον πολυδιαβασμένου μετά τη Βίβλο (και εξαιρετικά υπερτιμημένου, κατά τα λοιπά δε μετριότατου -κατά την άποψή μου-) Βραζιλιάνου συγγραφέα Paulo Coelho έγινε τις τελευταίες δεκαετίες η πλέον τετριμμένη και κοινότοπη σημαία ενός παιδιάστικα αφελούς βολονταρισμού που υποδύεται, μάλιστα, την πνευματικότητα. Για να είμαστε δίκαιοι, η βουλησιαρχία ή βολονταρισμός (voluntarism από το λατινικό voluntas) συνιστά ένα παλαιό και αξιοπρόσεκτο ρεύμα φιλοσοφικής και θεολογικής (κυρίως) σκέψης που, εκκινώντας από τον μεσαιωνικό θεολόγο John Duns Scotus, φαίνεται πως στη συνέχεια επηρέασε σημαντικούς φιλοσόφους και στοχαστές όπως ο Kant, o Schopenhauer και ο Nietzsche. H κεντρική ιδέα απλή: το συναίσθημα και πιο συγκεκριμένα η βούληση υπερέχει, προηγείται και εν πολλοίς κατευθύνει τη νόηση, τον νου και τη λογική. Πέραν όμως των όποιων φιλοσοφικών ενατενίσεων ή τυχόν προεκτάσεων μπορούν να δοθούν στην ανωτέρω κεντρική ιδέα (που πάντως δεν είναι τυχαίο ότι γεννήθηκε...στον μεσαίωνα), η υιοθέτηση της βουλησιαρχίας ως εργαλείου πρόσληψης της πραγματικότητας και αντιμετώπισης των δυσκολιών και των προβλημάτων της ζωής, παρά την ψυχοθεραπευτική (αλλά ανεδαφική) αισιοδοξία που ενδεχομένως εμφυσά, οδηγεί στην πλειονότητα των περιπτώσεων σε αλλεπάλληλες νομοτελειακές απογοητεύσεις. Ο λόγος είναι μάλλον ξεκάθαρος: η εδραία (σχεδόν μεταφυσική) πίστη ότι αρκεί η ισχυρή βούληση για την πραγματοποίηση της επιθυμίας αντί να ενισχύει τη δράση και την πρωτοβουλία , τείνει να αποκοιμίζει, να οδηγεί στον εφησυχασμό και σε μια εν πολλοίς μοιρολατρική παθητικότητα που τελικά απομακρύνει από την επίτευξη του στόχου. Καλώς ή κακώς στον πραγματικό κόσμο η πραγμάτωση των επιθυμιών και η ικανοποίηση των φιλοδοξιών προϋποθέτουν σχεδιασμό, κόπο, επιμονή, στρατηγική, τακτική, μελέτη των ισορροπιών, στάθμιση των εναλλακτικών, ενδεχομένως δε και τύχη. Η ισχύς της βούλησης, όσο σημαντική κι αν είναι,....απλά δεν αρκεί.

13 Ιαν 2015

Η υπεράσπιση των κοινών (ευρωπαϊκών) αξιών

«Τι είναι ο Ευρωπαίος; 
Είναι αυτός που έχει υποστεί φιλοσοφικά την επίδραση της αρχαίας ορθολογιστικής σκέψης, που έχει ζήσει με την ιουδαϊκοχριστιανική πνευματικότητα κι έχει υποστεί την επίδραση της ρωμαϊκής διοίκησης και των ρωμαϊκών θεσμών. 
Αθήνα, Ιερουσαλήμ και Ρώμη. 
Η κατανόηση, η συνείδηση, ο νόμος.
Χωρίς αυτά δεν υπάρχει Ευρώπη».

                                                                                                                               Paul Valery 
                                                                              (Γάλλος ποιητής και φιλόσοφος, 1871-1945)

Η κτηνώδης δολοφονική επίθεση στο γαλλικό σατυρικό περιοδικό Charlie Hebdo και τα γεγονότα που ακολούθησαν στη γαλλική επικράτεια τις επόμενες ημέρες φέρνουν όλες τις ευρωπαϊκές κοινωνίες (και ασφαλώς όχι μόνο τη γαλλική) αντιμέτωπες με τον εφιάλτη μιας ασύμμετρης εσωτερικής απειλής που στοχεύει να πλήξει καίρια τον σκληρό πυρήνα της πολιτισμικής τους υπόστασης: την ανοιχτή, δημοκρατικά θεσμισμένη κοινωνική συγκρότηση σε περιβάλλον νομο-κρατίας. Η επιλογή του στόχου της επίθεσης μόνο τυχαία δεν υπήρξε: εντός της επικράτειας του πλέον ίσως κοσμικού και ανεξίθρησκου ευρωπαϊκού κράτους δολοφονήθηκαν οι συντάκτες ενός σατιρικού, ελευθερόφρονος και ελευθιεριάζοντος περιοδικού. Τίποτα δεν ενοχλεί περισσότερο τον φανατικό από τη σάτιρα, από την χιουμοριστική, πνευματώδη, εικονοκλαστική προσέγγιση της πραγματικότητας.  Η σάτιρα δεν διεγείρει τον αφιονισμένο γιατί -υποτίθεται πως- προσβάλει τα όποια ιερά και όσια του, αλλά κυρίως γιατί τον κάνει να αισθάνεται πνευματικά μειονεκτικός, γιατί υπονομεύει τον ναρκισσισμό της όποιας -συλλογικής- του ιδεοληψίας.